युरिया रसायनिक (चिनी) मल अभाव भएको छ। मल अभाव भएसँगै खेतीपाती खासै नसप्रिने भन्दै यहाँका किसान चिन्तीत बनेका छन्। मल अभावका कारण सुदूरपश्चिमा २५ देखि ३० प्रतिसत खाद्यान्न उत्पादन घट्ने अनुमान गरिएको छ। यहाँका नौ वटै जिल्लामा गोठे मल प्रयोग गरिने चलन भएपनि धानबालीमा बाला लाग्ने अर्थात् पसाउने समयमा रसायनिक मल हाल्ने चलन भएका कारण मल नपाउँदा किसान चिन्तीत बनेका हुन्।

धान गोडमेल गर्ने समय सकिएर धानको बाला लाग्ने समय आउँदा पनि युरिया मल नपाएपछि किसान चिन्तित हुनु परेको हो। धान तथा तरकारीमा युरिया मल हाल्नुपर्ने भएपनि मल वितरण गर्ने निकायमा युरीया मल अभाव भएपछि जिल्लामा मलको समस्या भएको बताइएको छ। देश कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) बाट आक्रान्त भएको बेला यहाँका किसानलाई मल नपाएकोमा थप चिन्ता थपिएको हो। 

धान गोड मेल गरेर खेतमा मलहाल्ने समय पनि करिब सकिन लाग्दासमेत मल नपाएपछि यहाँका किसान चिन्तीत बनेको शिखर नगरपालि–१० बानीडुग्रीसैनका किसान हर्कबहादुर बलायरले बताए। उनले भने, “रोपाइँ सकेर धानको बाला पसाउने बेला हुन थालिसक्यो मल छैन, अब के खेती सप्रिन्छ होला त ?” 

सुदूरपश्चिम प्रदेश कृषि निर्देशनालय दिपायल राजपुरका निर्देशक यज्ञराज जोशीले रसायनिक मल अभावका कारण यहाँका किसानलाई समस्या भएको बताए। उनले भने “रसायनिक मल सात समुन्द्रबाट पारीबाट आउँछ, अहिलेको समय परिस्थितीले आउन केही कठिनाइ भएको छ, जसले गर्दा खेतीबाली तथा तरकारी खेतीमा उत्पादन घट्ने छ।” सुदूरपश्चिम प्रदेशका नौ वटै जिल्लामा कूल एकलाख मेट्रीक टन रसायनिक मल युरिया आवश्यक पर्ने भएपनि साल्ट ट्रेडिङ कम्पनीमा २५ देखि ३० हजार मेट्रीक टन मात्रै मल आएका कारण यहाँ समस्या भएको बताइएको छ।

डोटीसहित यहाँका नौ वटै जिल्लामा हप्तोदेखि रासायनिक मलको अभाव कायमै छ। यसपाली समयमै धान रोपाइँ सकिए पनि मल अभावका कारण धानबाली खासै नसप्रिने भन्दै किसान चिन्तीत बन्न थालेको दिपायल सिलगढी नगरपालिका–४ गैराका किसान रामबहादुर बिकले बताए। उनले भने, “रोपाइँ गर्दा पनि मल पायनौँ, अहिले मल हाल्ने समय घर्किँदै छ, मल आउने अत्तोपत्तो छैन, कसरी धान राम्रो फल्नु ?” 

डोटी जिल्लामा मल आपूर्ति व्यवस्थापनको जिम्मा पाएको नेपाल कृषि सामग्री कम्पनीले समयमै मल खरिद गरी नल्याउँदा यस्तो समस्या उत्पन्न भएको यहाँका किसानको आरोप छ। रोपाइँ गरिएका खेतमा मल हाल्न नपाएका कारण धानबाली खासै नसप्रिएको शिखर नगरपालिका–२ कालागाढका किसान धनबहादुर बोगटीले बताए। उनले भने, “रसायनिक मल हाल्ने गरेका खेतमा अरु मल हाले खासै काम गर्दैन, हामीले मल हाल्न नपाउँदा खेतमा धान त्यत्ति राम्रो छैन।”

उता मल आपूर्ति व्यवस्थापनको जिम्मा पाएको नेपाल कृषि सामग्री कम्पनी दिपायलले कोरोनाको कहरका कारण कैलालीमा रहेको क्षेत्रीय कृषि सामग्री कम्पनीमा समेत मल नभएका कारण आपुर्ति गर्न नसकिएको दावी गर्दै आएको छ।

कोरोना भाइरसको कारण सबैतिर रोजगार गुम्दै गएको अवस्थामा उब्जनी क्षेत्रलाई प्रमुख प्राथमिकता दिई मल आपूर्ति गर्नुपर्ने बेलामा झन मल नपाउनु दुःखद् भएको दिपायल सिलगढी नगरपालिका–१ तिखा गाउँका स्थानीयवासी देवेन्द्र खड्काले बताए। उनले भने, “कोरोनाका कारण हजारौँको रोजगारी गुमेको छ, यस्तो बेलामा उनीहरुलाई कृषि क्षेत्रमा जागरुक गराई, मल तथा बिउको सहज तरीकाले आपूर्ति गर्नु पर्ने हो तर त्यहि पनि सहज हुँदैन त के गरी खाने।”

यो वर्ष मात्र नभइ जिल्लामा वर्षेनि किसानले सहजरुपमा मल नपाउँदा दुःख भोग्दै आएको दिपायल पिपल्लाका किसान हर्कबहादुर लुहारले बताए। उनले भने, “हामीलाई वर्षेनि जिल्लामा कलको समस्या हुने गरेको छ, यो वर्ष त कोरोनाको त्रास छ, अरु वर्ष पनि सहज तरीकाले कहिल्यै पनि मल पाएनौँ, हाम्रा पीडा कोही सुन्दैनन्।” 

उता जिल्ला कृषि ज्ञान केन्द्र सिलगढी डोटीले युरिया मलको विकल्पमा कुखुराको मल पनि प्रयोग गर्न सकिने जानकारी दिएको छ। अहिले बजारमा युरिया मलको अभाव भएपछि ज्ञान केन्दले वैकल्पिक मल प्रयोग गर्नसमेत अनुरोध गरेको छ।