दसैं आउन दुई साता मात्र बाँकी रहँदा पनि सुदूरपश्चिमका नाकामा मजदुरी गर्न भारत जानेको लर्को रोकिएको छैन । यतिखेर बिदेसिएकाहरू घरपरिवारसँग दसैं मनाउन फर्किने बेला हो । भोकमरीको अवस्था सिर्जना भएपछि हिजोआज दैनिक सयौं नागरिक मजदुरीका लागि भारत जान बाध्य भएका हुन् । ‘रोजगारी नहुँदा परिवार पाल्नै समस्या भयो ।

त्यसैले दसैंको मुखमा मजदुरी गर्न मुम्बई जान लागेको हुँ ।’ कैलाली गोदावरी नगरपालिका–१० का गोपाल विश्वकर्माले भने, ‘दसैंको मुखमा घरपरिवार छाडेर जान कसैलाई मन होला र ? बालबच्चा भोकभोकै मर्ने भएपछि बिदेशिनुपर्ने बाध्यता बन्यो ।’ उनी दुई महिना अघि मात्रै मुम्बईबाट स्वदेश फर्किएका थिए । आफ्नै ठाउँमा आयस्रोत हुने केही काम वा रोजगारी पाए नेपालमै बस्ने योजना उनले नबनाएका पनि होइनन् । तर सोचे जस्तो केही नभएपछि भारततिरै फर्कनुको विकल्प उनले भेटेनन् ।

गोपाललाई जस्तै परिवार खर्च धान्न मुस्किल भएपछि दसैंको मुखमा सुदूरपश्चिमका सयौं नागरिक भारततिर गइरहेका छन् । विगतका वर्षहरूमा भारतका विभिन्न ठाउँमा मजदुरी गर्न गएका नेपाली दशैंका लागि घर फर्कनेको भीड यतिखेर सुदूरपश्चिममका मुख्य दुई नाका धनगढीको त्रिनगर र महेन्द्रनगरको गड्डाचौकीमा देख्न सकिन्थ्यो । दसैं घर परिवारसँगै मनाउन पाइने भएकाले फर्कर्नेको मुहारमा बेग्लै उत्साह र उमंग देखिन्थ्यो । उनीहरू स्वदेश प्रवेश गर्दा नाकामा मात्रै होइन, बसपार्कदेखि गाउँघरसम्मै एक किसिमको रौनक छाउँथ्यो । तर यसपाली ठीक विपरीत स्थिति छ । यी नाकामा अहिले उदेक लाग्दो दृश्य देखिन्छ । भारततर्फ लागिरहेकाहरूका मुहारमा निराशा र उदासीपन झल्किएको प्रष्ट देख्न सकिन्छ ।

यतिखेर भारत जानेमा युवाहरूमात्र होइनन्, काखे बालक सहितका महिलादेखि बालबालिका र वृद्धहरू समेत छन् । भारतमा कोरोना संक्रमण सुरु भएसँगै त्रासले फागुनको अन्तिम सातादेखि नेपाली घर फर्कन थालेका थिए । त्यति बेलातिरै सरकारले अन्तर्राष्ट्रिय सीमा बन्द गरेर प्रवेश निषेध गरे पनि चैत ११ गते लकडाउन हुने बेलासम्म भारतका विभिन्न ठाउँबाट मजदुरी गरी घर फर्कनेको लाम नै लाग्ने गरेको थियो । लकडाउनसँगै नाका पनि खुलाएपछि जेठ र असारमा समेत घर फर्कनेको लर्को नै लाग्यो । कोरोना संक्रमणबाट अर्काका देशमा मर्नुभन्दा आफ्नै देशमा दुःख सजिलो गरेर घर परिवारसँगै बस्न भन्दै उनीहरू घर फर्केका थिए ।

सुदूरपश्चिमको गौरीफन्टा र गड्डाचौकी नाकाबाट भदौमा ११ हजार जना भारत गएका छन् भने असोजमा २५ दिनमै २४ हजार ५ सय ८७ जना मजदुरीका लागी भारत गएको कञ्चनपुर प्रहरी कार्यालयका प्रहरी नायब उपरीक्षक अमरबहादुर थापा क्षेत्रीले बताए । कुनै आम्दानीको स्रोत र रोजगार नभएर भोकमरी हुने अवस्था भएपछि भने भदौदेखि सुदूरपश्चिमेलीहरू पुनः भारततिर जान थालेका हुन् । ‘यहाँ केही काम पाइएन, भोकभोकै मर्ने अवस्था आइसक्यो, कसरी दसैं मनाउनु ?’ कञ्चनपुरको कृष्णपुर नगरपालिका–१ का हरि सिंह कुँवरले भने । आफूसँग भएको जमिनको उब्जनीले तीनचार महिना पनि खान नपुग्ने र अन्य आयश्रोत केही नहुने भएकाले सुदूरपश्चिमका धेरै नागरिक भारतका विभिन्न ठाउँमा मजदुरी गर्न जान्छन् ।

‘सधैं दस मनाउन घर आउँथें, अहिले खानलाउन नपाएर, भोकमरी सिर्जना भएर दसैंका बेला भारत जाने कहालीलाग्दो अवस्था देखिएको छ,’ कैलाली बहुमुखी क्याम्पसका प्राध्यापक डा. हेमराज पन्त भन्छन्, ‘दसैंका बेला घर परिवार छाडेर मजदुरी गर्न भारत गएको यस्तो अवस्था यसअघि कहिले देखिएको थिएन ।’ देशमा तीन सरकार भएका बेला लाउन खान नपाएर भोकमरीले दसैंमा भारत जाने अवस्था दुःखद र लज्जाजनक भएको उनी बताउँछन् ।

सुदूरपश्चिमको गौरीफन्टा र गड्डाचौकी नाकाबाट भदौमा ११ हजार जना भारत गएका छन् भने असोजमा २५ दिनमै २४ हजार ५ सय ८७ जना मजदुरीका लागी भारत गएको कञ्चनपुर प्रहरी कार्यालयका प्रहरी नायब उपरीक्षक अमरबहादुर थापा क्षेत्रीले बताए । सुदूरपश्चिमका विभिन्न जिल्ला, बर्दिया, बाँकेलगायत मजदुरीका लागि सुदूरपश्चिमका नाका भएर भारततर्फ गइरहेका छन । आयस्रोत नभएका र आफूसँग भएको जमिनको कमाइले तीनचार महिना पनि खान नपुग्ने भएकाले सुदूरपश्चिमका करिब ७ लाखभन्दा बढी नागरिक भारतमा मजदुरी गर्न जाने गरेका छन ।

उनीहरूले भारतमा सस्तोमा श्रम बेच्ने गरेका छन् । कोरोनाको संक्रमण फैलिएसँगै फागुनयता ३ लाखभन्दा बढी नेपाली घर फर्केका थिए। भारतबाट फर्केकालाई तत्काल भोकभोकै हुन नदिन राहतका कार्यक्रम र दिर्घकालीन रूपमा स्वरोजगार सिर्जना गर्ने कार्यक्रम ल्याउनुपर्ने ऐश्वर्य बहुमुखी क्याम्पस प्रमुख धर्मदेव भट्ट बताउँछन् । नागरिक दैनिकले खबर लेखेको छ ।