कञ्चनपुरको पुनर्वास– ११ का शम्भु बोहरा आइतबार भारतको दिल्लीबाट घर फर्किए। उनी गौरीफन्टा सीमा नाकाबाट अटो बुक गरेर सीधै घर गए। ‘हामीलाई त क्वारेन्टाइन बस्न कसैले भनेको छैन। स्थानीय तहका कसैलाई चिन्दा पनि चिन्दिनँ’, बोहराले भने, ‘अब घर जाने त हो नि। घरमा भने क्वारेन्टाइन बस्नुपर्ला।’ उनलाई आफ्नो वडाध्यक्षको नाम थाहा छैन न त मेयरकै। ‘तर, घरका सबैले अहिले भारतबाट आएकाहरू घरमै बसिरहेको भनेर खबर गरेका थिए’, उनले भने। 

० डोटीको जोरायल–३ स्यालाका हरिश विकले १४ दिन क्वारेन्टाइनमा राख्ने कार्य बन्द भएको खबर सुने। त्यही भएर बिरामी आमालाई भेट्न दिल्लीबाट घर आएको उनले सुनाए। ‘आमा बिरामी हुनुहुन्छ। अरूले क्वारेन्टाइनमा बस्नु पर्दैन भनेर घर आएको हुँ’, उनले भने।

० बैतडीको मेलौली–१ का नरेश सिंह पनि आइतबार गौरीफन्टा नाका भएर स्वदेश फर्र्किए। उनी होटलमा काम गर्न ६ महिना अघि मात्रै पुना गएका रहेछन्। १५ दिन मात्रै काम गर्दा लकडाउन भएको उनले सुनाए। पुनाबाट ट्रक, बस, पैदल गरी ८ दिनमा गौरीफन्टा आइपुगेका उनले भने, ‘अहिले हाम्रो गाउँमा होम क्वारेन्टाइनमा राख्ने गरिएको छ।’ वडाध्यक्ष सुरतसिह नेगीसँग कुरा गरेको उनले बताए। ‘वडाध्यक्षले पनि होम क्वारेन्टाइन बस्नुहोला भन्नुभएको छ। घरमा गएर थाहा हुन्छ’, उनले भने।

भारतबाट हजारौं नेपाली स्वदेश आइरहेका बेला स्थानीय तहले सकेसम्म क्वारेन्टाइनमा राखेका थिए। तर, अहिले दैनिक ५ सय जना आइरहेका बेला होम क्वारेन्टाइनमा बस्न भन्दै घर जान दिइएको छ। जसले गर्दा हजारौं नेपाली फर्केको बेलाको तुलनामा अहिले गाउँगाउँमा कोरोना जोखिम बढेको छ। ‘गाउँका स्कुल भदौदेखि सञ्चालन हुने भनिएपछि त्यहाँ राखिएका क्वारेन्टाइन बन्द भए। त्यसपछि होम क्वारेन्टाइन गरिन थालिएको रहेछ’, बैतडीका नरेश सिहले भने, ‘विद्यालयहरूले अब क्वारेन्टाइन बनाउन नदिने भनिरहेका छन।’

बागलुङको बडिगाउँ गाउँपालिका–७ का हीराबहादुर खत्री, उनका छोरा तारा, भतिजा प्रेम र नाति प्रकाशसहित ६ जनाको टोली पनि आइतबारै गौरीफन्टा नाका भएर भित्रियो। तर, उनीहरूले पनि न स्थानीय जनप्रतिनिधिसँग समन्वय गरेका छन् न त घर जाने गाडीको टुंगो छ। ‘गाउँपालिका अध्यक्ष र वडाध्यक्ष दुवै जना चिनजानकै हुन तर कुरा भएको छैन’, ताराले भने, ‘घर कसरी जाने भन्ने चिन्ता भइरहेको छ। हामी त सीधै घर जाने होइन, हामीलाई स्कुल वा खाली घर खोजेरै भए पनि क्वारेन्टाइनमा राखिदिनुपर्छ।’ घरमा बाजे बज्यै, ससाना नानीबाबु पनि रहेको उनले सुनाए। ‘घरमा लसपस भइहाल्छ’, उनले भने, ‘गाउँमा खाली घर खोजी १४ दिन त्यहाँ बसेर मात्रै घर जाने हो।’

लकडाउनकै बेला नाका खुला गरिएपछि स्थानीय तहले गाडी पठाएर आआफ्ना नागरिकलाई लगेका थिए। त्यसपछि उनीहरूलाई क्वारेन्टाइनमा बसाइने गरिएको थियो। तर, अहिले थोरै आउँदा पनि वास्ता गर्न छोडिदिएका छन। ‘दिनभरिमा एक वडाका दुई–तीन जना आउने गरेका छन। पालिकाहरूले पनि सधै सीमा क्षेत्रमा सवारीसाधन कसरी राखी राखोस्। त्यसैले अहिले भारतबाट फर्केका मानिसहरू आआफ्नो तरिकाले सीधै घर जाने गरेका छन्’, धनगढी उपमहानगरपालिका क्वारेन्टाइन व्यवस्थापन समितिका संयोजक नारायण बरालले भने।

कैलालीको त्रिनगर नाकाबाट मात्रै फागुन २२ देखि साउन १७ गतेसम्म १ लाख ४६ हजार १ सय ४७ जना नेपाली फर्किए। साउन १ गते देखि १७ गतेसम्म गौरीफन्टा नाकाबाट मात्रै ४ हजार ५ सय ७७ जना नेपाल भित्रिएको तथ्यांक छ। तर सुदूरपश्चिमको सामाजिक विकास मन्त्रालयले शनिबारसम्म प्रदेशका ९ वटै जिल्लामा २ हजार ८ सय ७२ जना मात्रै क्वारेन्टाइनमा रहेको जनाएको छ।

मन्त्रालय र भारतबाट १७ दिनमा आएका नागरिकको तथ्यांक हेर्ने हो भने पनि धेरै जना क्वारेन्टाइन नबसी सीधै घर भएको पुष्टि हुन्छ। ‘सीमा क्षेत्रमा होल्डिङ सेन्टर नभएका कारण मानिसहरू सीधै घरघर पुगिरहेका छन्। यो कोरोनाका लागि सबैभन्दा खतराको लक्षण हो’, सुदूरपश्चिमका स्वास्थ्य निर्देशक डा. गुणराज अवस्थीले भने। उनले सीमा क्षेत्रका पालिकाहरूले भारतबाट आएका सबैलाई होल्डिङ गर्ने र त्यसपछि पालिका अनुसार पठाउने व्यवस्था नहुँदासम्म कोरोनाको उच्च जोखिम कायमै रहने बताए।

शनिबारसम्म सुदूरपश्चिमका ९ जिल्लामध्ये कैलालीमा १ हजार १ सय ६, डोटीमा ७ सय १५, अछाममा ६ सय ६७, कञ्चनपुरमा ५ सय २३, बाजुरामा ४ सय ४९, बैतडीमा ३ सय ९, डँडेलधुरामा ३ सय १, बझाङमा १ सय ७४ र दार्चुलामा २२ जना गरी ४ हजार २ सय ६६ जनामा कोरोना पुष्टि भएको छ।

पैसा लिएर भारतीयलाई प्रवेश

एक भारतीय नागरिक सीमा क्षेत्रमा खटिएका सशस्त्र प्रहरीलाई २० हजार रकम दिएर एक हप्ताअघि डँडेलधुरा पुगे। उनी धनगढीबाट ७ हजारमा गाडी बुक गरेर डँडेलधुरा पुगेको खुलेको छ। त्यहाँ साथीभाइलाई घटना विवरण सुनाएपछि उनलाई प्रहरीले समात्यो। १४ हजार तिराएर डँडेलधुरा अस्पतालमा पीसीआर गरियो तर उनको पीसीआर रिपोर्ट नेगेटिभ आएपछि उनी अहिले काममा छन्।

धनगढीकै चटकपुरको एक ग्यारेजमा काम गर्ने भारतीयले चार–पाँच दिनअघि त्रिनगर सीमा नाकामा खटिएका प्रहरी अधिकृतलाई ५ हजार बुझाए। उनले पीसीआर परीक्षण पनि गराउन भ्याए। उनको रिपोर्ट नेगेटिभ आएपछि उनी ग्यारेजमा कार्यरत छन्।

कैलाली उद्योग वाणिज्य संघका वरिष्ठ उपाध्यक्ष पुष्करराज ओझाका अनुसार धनगढी बजारमा झन्डै ४ सय भारतीयहरू व्यवसाय गर्छन्। उनीहरूको काम गर्ने त्यसको दोब्बर अथवा ८ सयभन्दा बढी कामदार पनि भारतीय छन्। लकडाउनका बेला भारत पसेका उनीहरू सबै अहिले धनगढी आइसकेका छन्।

‘धनगढीमा कुनै पनि भारतीय व्यवसायीको व्यवसाय बन्द छैन, सबैले पसल खोलिसके, उनका कामदारहरू पनि आइसके, भनेपछि भारतमा रहेका उनीहरू कुनै न कुनै च्यानल प्रयोग गरी नेपाल प्रवेश गरेका हुन्’ उपाध्यक्ष ओझाले भने।  धनगढीमा वेल्डिङको काम गर्ने, ग्योरजका मिस्त्रीहरू, कपाल काट्ने, प्लम्बरका मिस्त्री, कार्पेन्टर, सडक कालोपत्रे गर्ने प्राविधिक र मजदुर, इँटाभट्टामा काम गर्ने मजदुर, एल्मोनियम र सिसाको काम गर्ने मिस्त्रीहरूमा अधिकांश भारतीय छन्। उनीहरू लकडाउनका बेला भारत पसेका थिए। ‘तर अहिले सबैजसो उनीहरूका पसल र काम सुचारु भइसके’, कैलाली उद्योग वाणिज्य संघकै सचिव सिद्धराज पनेरुले भने।

सशस्त्र प्रहरीले लकडाउनका बेला निकालेका तथ्यांकअनुसार कैलाली र कञ्चनपुरमा मात्रै इँटाभट्टामा काम गर्ने भारतीय मजदुरको संख्या ८ हजारभन्दा बढी थियो। ‘तर धेरैजसो मजदुर पनि नेपाल आइसकेका छन्’, कैलाली उद्योग वाणिज्य संघका सचिव पनेरुले भने। नेपाल र भारतबीच अहिले सीमा बन्द छ। एकअर्काको देशमा फसेका नागरिकलाई मात्रै ‘उद्धार’ का रूपमा आउन जान दिइएको कैलालीका प्रमुख जिल्ला अधिकारी यज्ञराज बोहराले बताए। ‘अहिले एक देशको नागरिक अर्को देशमा जान पाउँदैन। भारतमा पेन्सन लिन जानेहरूबाहेक कुनै नेपाली भारत जान पाउँदैन। न भारतमा रहेको कुनै पनि भारतीय नागरिक नेपाल आउन पाउँछ’ प्रमुख जिल्ला अधिकारी बोहराले भने।