बर्खा सुरु भएसँगै सुदूरपश्चिमका पहाडी जिल्लामा पहिरोको जोखिम बढने गरेको छ । पहाडी धरातल, सडक निर्माणलगायत मानवीय संरचनाको कारण बर्खायाममा पहिरोले जनधनको क्षति गर्दे आएको छ । गत शनिबार मात्रै बझाङको केदारस्युँ गाउँपालिका–८ मल्लेसमा गाउँमाथिबाट आएको पहिरोले ७ जनाले ज्यान लियो, भने लाखौंको धनमाल क्षति भयो ।  अझै एक जनाको शव अझै पहिरो मुनि च्यापिएर वेपत्ता छ ।  

गाउँको बीचमा माथिबाट पहिरो आएपछि अहिले स्थानीय रातभर जाग्राम बस्न बाध्य भएका छन् । ‘बर्खाको समय अन्य ठाउँ जान सक्ने अवस्था छैन,’ स्थानीय सुरेन्द्र जेठाराले भने, ‘राती घरमा सुत्न सकेका छैनौं गाउँका सबै जम्मा भएर युवाहरूले रातभर आलोपालो पहरा दिने गरेका छौं ।’  पहाडी जिल्लाका धेरै गाउँ बर्खामा पहिरोको त्रासमा हुन्छन् । पानी पर्न थालेपछि घर छोडेर सुरक्षित बास खोज्नुपर्ने बाध्यता छ । सुख्खा पहिरो निरन्तर आउने गरेको छ। बर्खायाममा पानी परोस् वा घाम सधैं पहिरोको त्रासमा स्थानीय बस्दै आएका छन् । गाउँको सिरानबाट बनाएको सिँचाइ कुलो छेकिएर पहिरोको रूप लिएको स्थानीय बताउँछन ।  

मल्लेस गाउँको अवस्था भयावह बनेको छ । यहाँका ३८ घर उच्च जोखिममा छन् भने मलिलो हराभरा गाउँ उजाड बनेको छ। गाउँमा बस्ने ८० परिवारको बिचल्ली भएको छ । ३९ रोपनी जमिनमा लगाएको अन्नबाली नष्ट भएपछि भोकमरीको चिन्ता सुरु भएको स्थानीय बताउँछन् । पहाडी क्षेत्रमा जथाभावी डोजर चलाउँदा पहिरोको बढी जोखिम देखिएको छ। गाउँगाउँ सडक पुर्याउने भन्दै स्थानीय तहदेखि प्रदेश र संघले सडक खन्न थालेपछि सुदूरपहाड पहिरोको जोखिममा परेको हो । प्राकृतिक प्रकोप सम्बन्धी अध्ययन गर्ने अन्तर्राष्ट्रिय संस्था जियोहजार्ड इन्टरनेसनलले पनि  दुई वर्ष अघि बझाङ पहिरोको उच्च जोखिममा रहेको अध्ययन प्रतिवेदन सार्वजनिक गरेको थियो  । उक्त संस्थाले सार्वजनिक गरेको प्रतिवेदनले बझाङमा ७ रेक्टरभन्दा माथिको भूकम्प गएको अवस्थामा ११ गाउँपालिकाको तीन हजार ६ सय ३० ठाउँमा पहिरो जाने र ठूलो धनजनको क्षति हुनसक्ने तथ्यांक सार्वजनिक गरेको हो । 

पछिल्लो समय वातावरणीय प्रभावको विश्लेषण नगरी डोजरको प्रयोग गरेर सडक खन्ने काम तीव्र रूपमा भइरहेका कारण पहिरोको खतरा बढेको हो । कमजोर भौगर्भिक अवस्था भएको पहाडी जिल्लामा जथाभावी डोजर चलाएका कारण पहिरोको खतरा दिन प्रतिदिन बढ्दै गएको छ । पहिरोकै कारण वर्षेनी मानवीय क्षति हुनुका साथै खेतीयोग्य जमिन समेत बगाउने गरेको छ। खाद्य अधिकार सम्बन्धि काम गर्ने संस्था फियान नेपालले गरेको अध्ययनले बझाङमा अव्यवस्थित तवरले भइरहेको सडक निर्माण कार्यपछि निम्तिएको पहिरोले हजारौं मानिसको खेतबारी पुरिँदा जीविका नै संकटमा परेको देखाएको छ ।

फियानले २०७४ मंसीरमा सार्वजनिक गरेको अध्ययन प्रतिवेदनमा पाँच हजार रोपनीभन्दा बढी मलिला खेतीयोग्य फाँटहरू पुरिएको र ३८ वटा धनहर फाँट (स्थानीय चलनचल्तीको भाषामा ज्यूला) हरूको २१ हजार रोपनीभन्दा बढी जमीन पुरिने क्रममा रहेको उल्लेख गरेको छ । जग्गा जमीन पुरिंदा मंसीरसम्ममा जिल्लाभर ७ सय २८ परिवार सुकुम्बासी भइसकेको र तीन हजारभन्दा बढी परिवारलाई घर चलाउनै कठिन भइरहेको फियानको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।  

वर्षा सुरु भएपछि यहाँका स्थानीय सधैं चिन्तामा हुन्छन् । कम वर्षा हुँदा समेत पहाडको माथिबाट खस्ने पहिरोले जोखिम निम्ताएको स्थानीय बताउँछन् । बढी वर्षा हुँदा पहिरोको त्रासले रातभर जाग्राम बस्नु पर्ने बैतडीको पुर्चौडी नगरपालिका–८ लोकराज जोशीले बताए । राज्यकै संयन्त्रहरूबाट जथाभावी डोजर चलाएर सर्वसाधारणको उठिबास लगाउने काम  हुने गरेको उनको भनाइ छ ।  जथाभावी सडक खन्दा बैतडीमा पनि सयौ रोपनी खेतीयोग्य जमिन उजाड बनेको छ । एउटै गाउँ पुग्न दुई तीन वटा सडक बनाइएका छन् । दशरथचन्द नगरपालिका–७ का महेश बडुले भने ‘राजनीतिक पहुँचका कारण पार्टी अनुसार सडक बनाउँदा गाउँमा पहिरोको जोखिम छ।’ वर्षेनी खेतीयोग्य जमिन पहिरोले पुर्दै आएको छ । जथाभावी डोजरले सडक खनिएपछि पहिरोको जोखिम बढेको हो । पानी पर्दा गाउँ माथिबाट ढुंगा र पहिरो खस्ने सम्भावनाले सधै त्रासमा बस्नुपर्ने मेलौली नगरपालिका–९ बिशालपुरका महेश भट्टले बताए ।

पछिल्लो समय वातावरणीय प्रभावको विश्लेषण नगरी डोजर लगाएर सडक खन्ने काम तीव्र रूपमा भइरहेका कारण पहिरोको खतरा बढेको छ । वन क्षेत्र र खेतीयोग्य जमिनमा सडक काटिएको स्थानीय बताउँछन् । वन डिभिजन कार्यालय बैतडीले धेरै ठाउँमा वन क्षेत्रमा काटिएका सडक रोकेको डिभिजन वन अधिकृत केशव पराजुलीले बताए ।

स्थानीय तहसँग छैन विपद् व्यवस्थापन योजना  
बैतडीका ८ वटा स्थानीय स्थानीय तह पहिरोको जोखिममा छन्  तर अधिकांशसँग विपद् व्यवस्थापन योजना छैन । जिल्ला विपद व्यवस्थापन समितिले तयार पारेको पूर्वतयारी तथा प्रतिकार्य योजना अनुसार जिल्लाका १० स्थानीय तहमध्ये पुर्चौडी, मेलौली नगरपालिका, दोगडाकेदार, सिगास, शिवनाथ, पञ्चेश्वर नगाउँपालिका, दशरथचन्द नगरपालिका र डिलासैनी गाउँपालिका पहिरोको जोखिममा रहेका छन् ।

पहिरोको जोखिममा रहेका स्थानीय तहमध्ये ४ स्थानीय तहले विपद व्यवस्थापन योजना बनाएका छैनन् । पहिरो लगायतका प्रकोपबाट हुने क्षति कम गर्न विपद् व्यवस्थापन योजना बनाएर लागू गर्नुपर्ने सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी लोकेन्द्रसिंह नेगीले बताए । जिल्लाको पुर्चौंडी नगरपालिकाले चालु आर्थिक वर्षमा विपद व्यवस्थापन योजना बनाएको नगरपालिकाले केही दिनमा पारित गर्ने तयारी गरेको नगरपालिकाका सूचना अधिकारी प्रबीन धानुकले बताए । जिल्लामा विभिन्न किसिमका प्रकोपहरुको जोखिम रहेको र ती प्रकोपबाट हुने क्षति न्यूनीकरणका लागि विपद पूर्व तयारी तथा प्रतिकार्य योजनालाई अद्यावधिक गरिएको सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी नेगीले बताए ।  

पहिरोका कारण प्रत्येक वर्ष धनजनको क्षति हुने गरेको  स्थानीय बताउँछन। स्थानीय तहसँग योजना नहुँदा विपदको समयमा के गर्ने ? कसो गर्ने भन्ने अलमल हुने गरेको नेपाल रेडक्रस सोसाइटीका कार्यक्रम संयोजक तेजप्रसाद पाण्डेयले बताए ।