बाजुराको बडिमालिका मेला आइतबार जनैपूर्णिमाका दिन नाटेश्वरीमा पूजा सकेर तीर्थालु एवं पर्यटकहरू गन्तव्यमा लागेका छन् । नेपालकै प्रमुख धार्मिक आस्थाको धरोहरसमेत मानिने बडिमालिका मेला भर्न आउनेको संख्या वर्षेनी बढ्दै गएको स्थानीय बताउँछन् । जनैपूर्णिमाको अघिल्लो दिन चतुर्दशीमा बडीमालिकामा मुख्य पूजाआजा हुने चलन छ । बडिमालिकामा औपचारिक पूजाआजा गर्नुपर्ने परम्पराअनुसार बाजुरा, अछाम, डोटी, जुम्ला र कालीकोट जिल्ला प्रशासन कार्यालयबाट सरकारी पूजा टोली बडिमालिका पठाउने चलन अहिले पनि कायम छ । यो वर्ष पनि ती जिल्लाबाट सरकारी पूजा टोलीले बडिमालिमामा पूजाअर्चना गरेको तीर्थालुहरूले बताए ।

कोरोना महामारीले भीडभाड हुने अवस्था जोखिमपूर्ण भए पनि बडिमालिका यात्रामा भने यो बर्ष देशका विभिन्न ठाउँबाट हजारौंका संख्यामा तीर्थालु तथा पर्यटक आएको मार्तडीका दीर्घराज पाध्यायले बताए । ‘बाहिर जिल्लाबाट करिब एक साताको यात्रा तय गरेर फर्किन लागेका सबैजसो खुसीले दंग देखिन्थे,’ पाध्यायले भने, ‘बडिमालिका पुग्नेहरूको संख्या करिब ५ हजारको हाराहारी थियो होला ।’

धनगढीबाट गएको कुबेर शाहीको समूहमा रहेकाहरूले बडिमालिकाको अवलोकन गर्न पाउँदा मन चंगा भएको बताए । ‘धेरै ठाउँ घुमफिर गरियो, तर बडीमालिका जत्तिको ठाउँ अन्यत्र देखेको थिएनौं,’ शाहीले भने, ‘त्यहाँ पुगेपछि प्राकृतिक सुन्दरता त छँदैछ, धार्मिक आस्थाले पनि मन अर्कै हुने रहेछ ।’ सिमसिमे झरी होस् या मुसलधारे पानी, त्यसैमा कठ्यांग्रिदो जाडो, केही प्रवाह हुँदैन त्यहा पुगेकाहरूलाई । धार्मिक आस्थाले प्रफुल्ल हृृदय, अर्कोतिर प्राकृतिक सौन्दर्यताले सबैको मन लोभ्याउँछ । ‘प्राकृतिक सुन्दरताको अवर्णनीय छ’, पहिलो पटक बडिमालिका पुगेका काठमाडौंका निर्मल ढकालले भने, ‘यति धेरै प्राकृतिक सुन्दरताले भरिपूर्ण धार्मिक तथा पर्यटकीय तीर्थस्थल सुदूरपश्चिममै रहेछ ।’ १४ हजार फीट उचाइमा रहेको बडिमालिकामा पुगेपछि त्यहाँ पुग्दाको दुःख सबै त्यसै हराउने तीर्थालुहरू बताउँछन् ।

बडिमालिकासम्म साइकल यात्रा

यसपाली त कैलालीका भरत शाह र काठमाडौंका विकास महर्जनले बडिमालिकामा पहिलो पटक साइकल पुर्‍याए । साइकल चढेर विश्व यात्राको ख्याती कमाएका उनीहरूले बडिमालिकाको प्रचारप्रसारमा सहयोग पुर्‍याउने उद्देश्यले साइकल लिएको बताए । ‘त्यति अग्लो ठाउँमा साइकल लिएर पुगेको देखेर अन्य तीर्थयात्रीहरूले अचम्म मान्दै हेरेका थिए,’ मार्तडीका बीरबहादुर थापाले भने ।

बडिमालिकामा रहेका २२ वटा समथर फाँट, बगैचामा झै फुलेका संगीचंगी फूल, त्रिवेणी, विष्णुपानी, खेतीबेती, लौरी विनायक, धर्मद्धार बडिमालिका क्षेत्रका मुख्य स्थल हुन । हिमपात हुने बेला त्रिवेणी पाटनमा हिउँचिप्लेटी (आइस स्केटिङ) को सम्भावना रहेको जानकारहरू बताउँछन् । यहाँ दुर्लभ बन्यजन्तु र सयौं प्रजातिका जडिबुटी यहाँ पाइने वन प्राविधिकहरू बताउँछन् ।

पछिल्लो समय छाडा चरिचरन, मनपरी जडिबुटी संकलन र गैरकानुनी चोरीसिकार बढ्दै गएकाले यहाँको जैविक विविधतामा मासिदैँ गएको छ । चैतदेखि भदौं महिनासम्म बडिमालिकाको त्रिवेणी क्षेत्रमा बाजुरा र कालीकोटका स्थानीयले भेडाच्याङ्ग्रा, घोडा खच्चड र भैंसीलगायतका बस्तुभाउ छाड्ने गरेका छन् । जडीबुटी पाउने सिजनमा संकलन गर्नेर्हरूको पनि उस्तै ताँती लाग्छ ।

लोपोन्मुख वन्यजन्तुको बासस्थान रहेको बडिमालिका क्षेत्रमा चोरी सिकार पनि मौलाउँदै गएको स्थानीयको भनाइ छ । ‘बडिमालिकाको सुन्दरतामा पहिला र अहिलेबीच कैयौं गुणा फरक परिसक्यो’, मार्तडीका रामबहादुर कार्कीले भने, ‘यस क्षेत्रको जैविक विविधता जोगाउने हो भने तत्काल संरक्षण योजना थाल्नु पर्छ ।’ बडिमालिकामा केही वर्ष पहिलेसम्म कुट्की, वन लसुन, सुगन्धवाल, पदमचाल, भुतकेस, वायोजडी, पाँचऔलेलगायत ४५ बढी प्रजातिका दुर्लभ तथा बहुमुल्य जडिबुटी प्रसस्तै भेटिन्थे । यस्तै, कस्तुरी, मृग, हिउँ चितुवा, हिमालयन थार, हिमाली भालु, बन कुकुर, नाउरलगायतका बन्यजन्तुको मुख्य बासस्थल पनि थियो बडिमालिका क्षेत्र । अतिक्रमण बढ्दै जाँदा अहिले जडीबुटी र बन्यजन्तु घट्दै गएको पुजारी नेत्रराज पाध्याय बताउँछन् ।

डिभिजन वन कार्यालयका अनुसार बडिमालिका क्षेत्र १४ हजार फिट उचाइमा करिब पाँच सय वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको छ । सरकारले ०६८/०६९ मा यो क्षेत्रलाई संरक्षित घोषणा गरेपनि उक्त घोषणा कार्यान्वयन भएन् । बडिमालिका क्षेत्रको दीर्घकालीन विकासका लागि पञ्चवर्षीय विकास गुरुयोजना निर्माण गरिए पनि काम भने हुन सकेको छैन । ०७३/०७४ देखि ०७७/०७८ सम्म निर्धारित पूर्वाधार निर्माण गरिसक्ने भनिए पनि हालसम्म काम सुरु भएको छैन । पुजारी नेत्रराज पाध्यायका अनुसार बडिमालिका क्षेत्रमा पूर्वाधार विकासका लागि ५ वर्षमा ३२ करोड ७० लाख लगानी खर्च गर्ने उल्लेख छ ।